اگر شما هم دست به چک هستید و در معاملات خود چک‌هایتان را به راحتی خرج می‌کنید یا برای ضمان چک داده‌اید، قبل از آنکه مشکلی ایجاد شود توصیه های ما را که در گفت و گو با دکتر علی صابری وکیل پایه یک دادگستری مطرح شده است، با دقت بخوانید: 

برای خیلی از مردم چک برگه نقاشی است که بی توجه به وجود وجه در حساب خود عددی را روی آن نوشته و خرجش می‌کنند. مشکل از زمانی آغاز می شود که پولی در کار نیست و دو طرف معامله به جان هم می‌افتند. کسانی که می‌خواهند در معاملات خود از این برگ نقاشی استفاده کنند باید بدانند که از نظر قانونگذار، چک برای همان روزی که نوشته می‌شود، صادر شده و فردی که می‌خواهد چکی صادرکند، باید موجودی حساب متناسب با مبلغ چک خود داشته باشد. در جامعه ما معمولا چک برای روزهای بعد صادر می‌شود. بنابراین اگر شما امروز برای فردا چکی صادر می‌کنید، باید مطمئن باشید که حساب شما از همین امروز و در لحظه صدور چک موجودی دارد و پر کردن آن را به روز آینده نسپارید، اگر به این امر توجه کنید مشکل مالی برای شما ایجاد نخواهد شد. 

کم نیستند افرادی که بی توجه به موجودی حساب خود چکی را صادر کرده و دریافت‌کننده چک بعد از حضور در بانک از خالی بودن حساب مطلع شده و آن را برگشت می‌زند. باید بدانید که وقتی چک برگشت می‌خورد، گواهی پرداخت نشدن آن صادر می‌شود. باید بدانید که رسیدگی به چک از دو جنبه حقوقی و کیفری قابل رسیدگی است، موردی که بسیاری ازدارنده های چک از آن خبر ندارند. 

براساس ماده 13 قانون صدور چک اگر ثابت شود چک سفید امضاء داده شده باشد هرگاه در متن چک، نقد شدن آن با شرط باشد، اگر در متن چک قید شده باشد که چک برای تضمین انجام معامله یا تعهدی است اگر بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول چک با محقق شدن شرطی بوده یا چک برای تضمین معامله یا تعهدی است و اگر ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک است، صادر کننده چک قابل تعقیب کیفری نیست واین چک جنبه حقوقی دارد یعنی صادر کننده آن باید مبلغ را پرداخت کرده اما جریمه و زندانی نمی شود. اما در مواردی غیر از نمونه‌های بالا چک کیفری بوده و صادر کننده علاوه بر جریمه مادی باید مجازات زندان را نیز تحمل کند. باید بدانید که صدور چک بی‌محل در قانون جرم به حساب می‌آید و در صورتی‌که چک هنگام وصول، غیرقابل پرداخت باشد یا موجودی حساب صادر کننده چک کافی نباشد یا حتی حساب صادر کننده مسدود باشد و با وجود اشکال در نمونه امضا در بانک قلم خوردگی یا مواردی از این دست غیرقابل پرداخت باشد، کسی که چک در دست اوست، می‌تواند پس از مراجعه به بانک و گرفتن گواهینامه عدم پرداخت از بانک، با در دست داشتن مدارک لازم، مثل گواهینامه عدم پرداخت و اصل چک و شناسنامه برای مشخص شدن هویتش، به دادسرای محل مراجعه و با طرح شکایت کیفری، مجازات صادر کننده چک بی محل را بخواهد. 

در صورتی که برای خرید کالایی چکی کشیده‌اید، اما طرف معامله بی محل بودن چک شما را گرفته و از شما شکایت کرده است، می‌توانید بی‌محل نبودن چک خود را ثابت کنید. باید بدانید چکی که در حقوق ما کاربرد دارد، چک وعده‌دار است. از نظر قانونگذار اگر ثابت شود که شما چک امروز را به تاریخ فردا صادر کرده‌اید، یعنی چک وعده‌دار کشیده‌اید، چک شما حقوقی شده و قابل تعقیب کیفری نیست. راه های بسیاری برای ثابت کردن این موضوع وجود دارد. یکی از این راه ها، داشتن فاکتور خرید تاریخ‌دار و مهردار است. زیرا فاکتوری که از فروشنده می‌گیرید به تاریخ روز خرید و چکی که به او می‌دهید، در نزدیکترین زمان برای فردا صادر شده است. بنابراین چک شما از نظر قانونگذار وعده‌دار به حساب می‌آید. 

با این که شاید 99.5 درصد از چک‌های ما وعده‌دار است، بنابراین نباید تعقیب کیفری داشته باشند، اما شاهد این هستیم که قسمتی از این درصد چک‌ها، از سوی دادسرا تعقیب و حکم محکومیت فرد صادرکننده چک هم داده می‌شود، علت این امر این است که، همه چک‌ها در واقع وعده‌دار نیستند و قاضی آن عده‌ از افراد را که می‌خواهند از این قانون سوءاستفاده کنند را تشخیص و دفاع آنها را‌ نمی‌پذیرد. در این صورت مراقب باشید و فکر نکنید که اگر چک وعده‌دار صادر کنید، می‌توانید به راحتی کلاه کسی را برداشته و فرار کنید، زیرا قانون اگر راه گریزی گذاشته، متخلفان را نیز به خوبی شناسایی و محاکمه می‌کند. همیشه در نظر داشته باشید که اگر ارتکاب جرم در جامعه رواج پیدا کند، آتش آن دامن همه ما را خواهد گرفت.

در صورتی که نتوانید ثابت کنید که چک شما وعده‌دار بوده است، مطابق قانون مجازات می‌شوید. 

به این ترتیب چنانچه مبلغ نوشته شده در متن چک کمتر از یک میلیون تومان باشد، حبس تا حداکثر 6 ماه، اگر از 1 میلیون تومان تا 5 میلیون تومان باشد، از 6 ماه تا 1 سال و چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از 5 میلیون تومان بیشتر باشد، به حبس از 1 سال تا 2 سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت 2 سال محکوم می‌شوید. 

در صورتی هم که صادرکننده چک، چک‌های بی‌محل زیادی صادر کرده باشد، باید بداند که با بالاترین میزان مجازاتی که قانونگذار برای صدور چک بی‌محل درنظر گرفته است، با وی برخورد خواهد شد. ولی برای هر چک خود به طور جداگانه مجازات نمی‌شود، اما اگر پس از صدور حکم و اجرای مجازات، چک بی‌محل دیگری صادر کند، دوباره محکوم خواهد شد. 

در صورتی که شما چکی را از کسی دریافت کردید، اما زمانی که برای وصول آن به بانک رفتید، صادر کننده چک فوت شده بود، اگر فوت وی به بانک اعلام شده باشد، تا زمانی که چک را برگشت بزنید و نتیجه انحصار وراثت بیاید، نمی‌توانید پول خود را دریافت کنید. البته به این علت که شما از نظر قانون از این مسئله نفع می‌برید، می‌توانید به دادگاه مراجعه و تقاضای انحصار وراثت شخص فوت شده را بدهید. در این صورت اگر متوفی، ارثیه‌ای داشت که در حقوق به آن ترکه می‌گویند، طلب شما را از آن ترکه پرداخت می‌کنند. اگر طرف شما ارثی نداشت باید حساب و کتابتان را به روز قیامت بسپارید. 

در صورتی که چکی را از کسی قبول کردید و موقع وصول، چک برگشت خورد، اگر صادر کننده چک اموالی داشت، می‌توانید به روش زیر مشکل خود را حل کرده و با اموال او طلب خود را صاف کنید.

در روش اول شما می‌توانید با مراجعه به دفاتر اجرای ثبت برای مبلغ چک طلب خود را بگیرید. روال کار به این صورت است که دارنده چک، پس از مراجعه به بانک و اطلاع از غیرقابل پرداخت بودن چک، "گواهینامه‌ی عدم پرداخت" از بانک را گرفته، چک و گواهینامه‌ی مطابقت امضای چک و نمونه موجود آن در بانک که از سوی بانک صادر می‌شود را به اجرای ثبت اسناد محل برده و تقاضای صدور اجراییه می‌کند. البته قبل از صدور اجراییه، باید مبلغ حق‌الاجرا را به صندوق اجرای ثبت واریز و اموال صادرکننده چک را معرفی کند. زیرا درخواست گرفتن مبلغ چک به این روش، فقط با معرفی مال و توقیف آن امکان پذیر است و در صورت اثبات مالدار بودن صاحب چک، اموال صادر کننده چک توقیف و از طریق مزایده به فروش می‌رسد وبا پول حاصل از آن چک به قول معروف پاس می‌شود.

حتما شما هم شنیده‌اید که مردم در معامله‌های خود با یکدیگر، موقع دریافت چک به‌جای پول نقد، دقت می‌کنند تا چکی را قبول کنند که قابلیت تعقیب کیفری داشته باشد تا در صورتی که چک وصول نشد، با شدت و سرعت بیشتری بتوانند با صاحب حساب و صادرکننده آن با کمک مراجع قضایی برخورد کرده و زودتر به پول خود برسند. حال اگر به هر دلیلی امکان طرح دعوای کیفری برای دریافت و وصول مبلغ چک وجود نداشت یا دارنده آن نخواست از این طریق طرح دعوا کند، می‌تواند از طریق دادگاه‌های حقوقی و در صورتی که مبلغ چک کمتر از 50 میلیون ریال باشد، از طریق شورای حل اختلاف با دادن دادخواست، طرح دعوا کرده و به حق خود برسد. اما این راه آخرین راه شماست. همیشه در نظر داشته باشید که چک سند محکمی نیست. 

پیشنهاد حقوقی ما این است که سعی کنید در معاملاتی که انجام می‌دهید، چشمانتان را روی حقایق باز کنید و تا جایی که امکان دارد، شخصی که چک را از او قبول می‌کنید بشناسید. به اصطلاح "گول آدم کلاهبردار را، آدم طمعکار می‌خورد". لازم است به جای برگشت زدن چک و به زندان انداختن دارنده آن، حین معامله تضمین‌های بیشتری مانند قراردادهای محکم، وجه التزام( مبلغ تعیین شده در قرارداد) و یا وثیقه از طرف معامله بگیرید تا راحت‌تر به ولتان برسید.